Кога ќе настане криза, без разлика дали се работи за пожар, поплава или пандемија, секоја секунда е важна. Но што се случува кога самите планови создадени за заштита на луѓето ги занемаруваат потребите на половина од населението? Во Северна Македонија, ова прашање стана болниво јасно за време на пандемијата со COVID-19. Тимовите за итни ситуации, работните групи и плановите за управување со кризи постоеја со години, но гласот на жените ретко беше вклучен. Како резултат, системите што ги водат локалните одговори често не ја земаа предвид уникатната положба и предизвиците со кои се соочуваат жените во време на криза.
Здружението за социјални иновации и одржлив развој RADAR спроведе успешен проект „Вклучување на родовата перспектива во планирањето и управувањето со итни и кризни ситуации на локално ниво“. Областите на интервенција беа мали и средни општини во Северна Македонија, вклучувајќи ги Берово, Кавадарци, Кочани, како и Карпош.
Наместо само да се прегледуваат официјални документи, RADAR се фокусираше подлабоко. Тие испитаа како локалните општини, вклучувајќи ги Берово, Кавадарци, Кочани и Карпош, се подготвуваат за итни ситуации. Тимот постави тешки, но суштински прашања:
-
Дали жените се застапени во локалните тимови за управување со кризи?
-
Дали плановите ги земаат предвид различните ефекти на кризите врз жени и мажи?
-
Дали локалните буџети предвидуваат средства за поддршка на ранливите групи во услови на криза?
Одговорите открија сериозни слепи точки.
Резултатите од анализите покажаа дека општините при подготовката и оценката на плановите за управување со кризи не ја интегрирале родовата перспектива и не вклучуваат информации за тоа како и во која мера кризите ќе влијаат врз жените, нивната благосостојба и нивната улога во превентивниот процес. Недостатокот на родова перспектива е особено видлив во деловите поврзани со: недостиг на податоци раздвоени по пол, влијанието на различните ситуации врз жените и нивната реакција и учество во телата за управување со кризи. Ова се дел од оценките на ризиците од природни и други непогоди, плановите за заштита и безбедност, оперативните планови за заштита од поплави и пожари, плановите за евакуација и плановите за прва помош.
Еден од најоткривачките наоди дојде од училиштата. Тие треба да бидат безбедни простори за децата, но RADAR откри дека многу училишта алармантно не се подготвени за основни итни ситуации, како пожари.
„Постојат вежби, но веќе две години сум на втора смена во денот кога се одржува вежбата, така што сè уште не сум учествувала.“ – наставничка
-
Седум од десет вработени никогаш не биле обучени да користат апарат за гасење пожар;
-
Дури и оние кои биле обучени признаваат дека сè уште не се чувствуваат сигурни при користење на апаратот;
-
Протоколите за безбедност се нејасни, а многу училишни одбори немаат јасни упатства;
-
Не сите вработени во училиштата се адекватно информирани за мерките и активностите за превенција и заштита од пожар и за чекорите што треба да се преземат во случај на пожар;
-
Слични резултати се добија од членовите на училишните одбори, кои во голем дел не се добро информирани за состојбата со заштита од пожар и користење на опремата.
Бидејќи жените сочинуваат мнозинство од наставниот кадар, овој недостаток во обуката ги ставаше во посебен ризик. Не стануваше збор само за безбедност од пожар, туку за препознавање на тоа како родовите нееднаквости се појавуваат на најнеочекувани и итни места;
-
Не постои систем за информирање на родителите дека децата се евакуирани и безбедни во услови на криза;
-
Не постои свест дека поради родовите разлики треба да има повеќе апарати за пожар, но со помала тежина, сместени во секоја училница.
Проектот постигна вистинска промена во начинот на размислување на општините во Берово, Кавадарци, Кочани и Карпош за подготвеноста за кризи. За прв пат, локалните планови за управување со кризи беа прегледани низ родова призма, откривајќи критични недостатоци и поттикнувајќи ги властите да интегрираат родово одговорни препораки директно во своите политики. Секоја општина доби прилагодени извештаи за проценка на родовиот буџет, кои брзо станаа моќни алатки за застапување, водечките службеници кон поинклузивно планирање и распределба на ресурси.
Важно е што овие наоди не останаа само на хартија! Тие беа споделени со експертите кои развиваат Интегрирани локални развојни планови (2024–2027), поддржани од УНДП, со што родовата еднаквост сега е вградена во долгорочното планирање во сите сектори. Локалните лидери почнаа да сфаќаат дека ефективното управување со кризи мора да ги адресира специфичните потреби на жените, мажите и ранливите групи, со што локалните заедници стануваат посигурни и поотпорни.
Еден од најнеочекуваните, но влијателни резултати од проектот беше вниманието што се посвети на безбедноста во училиштата. Оценките открија загрижувачки недостатоци во заштитата од пожар: застарена опрема, недостиг од обука и улоги за безбедност скоро исклучиво доделени на мажи. Преку истакнување на овие прашања, проектот започна важна јавна дискусија за безбедноста на децата и персоналот и за итната потреба од опремување и обука на претежно женскиот наставен кадар за реакција при пожар.
„И наставниците и децата доаѓаат на вежбите само за да сликаат. Вежбата и користењето на опремата мора да бидат задолжителни за секое дете.“ – пожарникар
Акцијата го зголеми разбирањето кај локалните носители на одлуки за важноста на вклучување на жените во превенцијата, одговорот и закрепнувањето во кризите во соодветните општини. Активното учество на општинските координатори за родова еднаквост дополнително го засили овој напредок.
Еден клучен постигнување, што првично не било планирано, но имало значителен ефект, беше придонесот на проектот за започнување на разговор за подобрување на подготвеноста за кризи во училиштата во трите општини. Проценката на мерките за заштита од пожар во основните училишта откри недостатоци во достапноста и одржувањето на апаратите за пожар, како и недостиг од структурирана обука за безбедност и јасни протоколи за одговор во криза. Дополнително, истражувањето го нагласи родовиот дисбаланс во безбедносните одговорности, каде знаењето и улогите за заштита од пожар беа најчесто доделени на машкиот персонал. Проектот исто така беше спроведен во општина Карпош.
Општи препораки
Препораките од анализите покажаа дека постои потреба од зголемени инвестиции во обуки за заштита од пожар за наставниот кадар, кој претежно го сочинуваат жени, подобрување на користењето и ракувањето со апаратите за пожар. Потребно е зголемување на информациите за обучениот персонал за користење на опремата за заштита од пожар, како и за плановите за евакуација и подготвеност во случај на пожар. Слични препораки се дадени и за училищните одбори.
„Ова е прв пат што седнавме заедно со претставници од општината, членови на друштвото за заштита од пожар и НВО секторот за да дискутираме за потребите и како да го направиме системот поефикасен,“ рече училиштниот психолог во Кочани.
