Денес, на 3-ти јуни, по повод Светскиот ден на велосипедот, го славиме скромниот велосипед — алатка за чист транспорт, подобро здравје и родово инклузивна мобилност. Но, иако придобивките од возењето велосипед се универзално признати, реалноста на теренот кажува поинаква приказна: безбедноста, пристапноста и родовата еднаквост сè уште претставуваат сериозни предизвици во многу земји од Западен Балкан и Источна Европа. Ајде да погледнеме подетално во податоците — и приказните зад нив.
Кој вози велосипед – а кој не?
Во Северна Македонија, неодамнешна анкета покажа дека:
- 1% од сопствениците на велосипеди се мажи, додека само 38.7% се жени.
- Забележителни 44.1% од луѓето никогаш не користат велосипед или скејтборд. Од нив, 62% се жени.
Причините се јасни: недостаток на безбедност, слаба инфраструктура и ограничен пристап до квалитетни велосипедски патеки. Во Скопје, иако постојат 110 км велосипедски патеки, многу од нив се лошо одржувани, неповрзани и често неупотребливи. Сепак, има и позитивни примери — во Охрид, на пример, жените возат велосипед повеќе од мажите, спротивно на регионалните трендови.
Во Србија, велосипедот е клучно превозно средство за:
- 1% од мажите и 65.3% од жените.
Жените почесто користат велосипед за превоз на деца (22.5% наспроти 15.5% од мажите).
Охрабрувачки, над 50% од и жените и мажите гледаат на велосипедот како важна еколошка транспортна алтернатива.
Велосипед за здравје – но не и за на работа
Во Црна Гора, жените повеќе користат велосипед за здравје и спорт, но многу поретко за на работа или училиште — со родов јаз од речиси 25%. Само 49.1% од жените се чувствуваат безбедно при користење велосипед за транспорт.
Електричните велосипеди (е-велосипеди) полека стануваат интересни. 31.4% од жените (наспроти 28.8% од мажите) покажуваат интерес за е-велосипеди, но околу 30% сè уште не се доволно информирани — што покажува дека информативните кампањи би имале ефект.
Босна и Херцеговина: Повеќе пешачење, помалку велосипедирање
Во БиХ, 41.5% од луѓето поседуваат велосипед. Мажите малку почесто се сопственици (44.8%) отколку жените (39.0%). Но, кога станува збор за секојдневно пешачење, жените водат: 66.5% пешачат секој ден наспроти 62.8% од мажите.
Сепак, мажите се почести секојдневни велосипедисти или скејтери — 11.2% наспроти само 6.3% од жените.
Има место за оптимизам: Министерството за транспорт на Кантонот Сараево издвои средства за подобрување на квалитетот на воздухот преку подобра велосипедска инфраструктура.
Молдавија: Небезбедни патишта, ограничен напредок
Во Молдавија, особено во руралните средини, 19.3% од жените изјавуваат дека не се чувствуваат безбедно додека возат велосипед. Дури и во урбаните области, 14.3% чувствуваат исто. Тоа претставува голема пречка — особено кога 41.7% од жените велат дека „не сакаат да возат велосипед“, често поради безбедносни причини, наспроти 28.2% од мажите.
Главниот град Кишињев има 20 км континуирани велосипедски патеки, но други градови како Бељци, Оргеј и Лаловени заостануваат со ограничена или лошо имплементирана велосипедска инфраструктура.
Приштина: Град каде велосипедистите сè уште не се чувствуваат безбедно
Возењето велосипед во Приштина сè уште не е доволно безбедно. Иако се најавени 10 км нови велосипедски патеки, тоа не е доволно. Патиштата се опасни, патеките незаштитени, а инфраструктурата за безбедност како светилки и сигнализација недостасува. Особено ноќе и во зони со густ сообраќај, велосипедистите се ранливи.
Што му треба на Приштина сега:
- Градски систем за изнајмување велосипеди
- Безбеден паркинг кај јавни згради и училишта
- Добро осветлени и поврзани велосипедски патеки
- Јасни мапи и сигнализација за велосипедски рути
- Заштитени коридори што поврзуваат населби, паркови и работни места
Албанија: Родови разлики на две тркала
Возењето велосипед во Албанија сè уште е доминирано од мажи:
- Само 33.9% од жените користат велосипед, во споредба со 65.8% од мажите.
Кај е-велосипедите, јазот е уште поголем: 69.3% од корисниците се мажи, само 30.7% жени.
Над 50% од жените како причина за неупотреба на велосипед наведуваат загриженост за безбедноста.
Но има надеж. Во Тирана, само 20% од велосипедистите се жени — но со побезбедни патеки, видливи женски примери и јавни кампањи, овој број би можел брзо да се зголеми.
Што може да се направи?
За навистина да се прослави Светскиот ден на велосипедот, владите и градовите мора да одат подалеку од празни слогани и:
🚲 Да изградат и одржуваат безбедни, континуирани велосипедски патеки
🚲 Да обезбедат родово сензитивно планирање, вклучувајќи осветлување, безбедност и можност за транспорт на деца
🚲 Да започнат кампањи за информирање и обука, особено за охрабрување на девојчиња и жени
🚲 Да создадат програми за изнајмување велосипеди, особено во недоволно услужени и социоекономски ранливи заедници
🚲 Да ги вклучат локалните ГО и женски организации во планирањето на урбаниот транспорт
Овие податоци се дел од истражувањето на МРОБ за транспортот од родова и климатска перспектива во сите 7 земји. Целосните извештаи наскоро ќе бидат достапни!
