Регионалната директорка на Мрежата за родово одговорно буџетирање (GBWN), д-р Марија Ристеска, се обрати пред Комитетот за буџети на Европскиот парламент во Брисел:
Почитувани членови на Комитетот, драги колеги,
Чест ми е што учествувам во Неделата на родова еднаквост и што придонесувам кон оваа навремена дебата за тоа како следната Повеќегодишна финансиска рамка конечно може да го направи родово одговорното буџетирање правило — а не исклучок — низ целата Европска унија.
Денес зборувам во име на Мрежата за надзор на родовото буџетирање (Gender Budget Watchdog Network – GBWN), коалиција од повеќе од сто организации на граѓанското општество, потекнувајќи од Западен Балкан. Ние сме обединети и ги споделуваме ставовите на експертите од Европската мрежа за родово буџетирање и Европското женско лоби во однос на ПФР и важноста од спроведување на родово одговорно буџетирање во ЕУ. Нашата мисија е едноставна: јавните буџети да одговорат на различните потреби на жените и мажите и да бидат алатка за унапредување на еднаквоста.
Европската унија повеќепати потврди дека родовата еднаквост е фундаментална вредност и водечки принцип. Сепак, и покрај бројните заложби — од Стратегијата за родова еднаквост и Планот за родова акција III, до Агендата „Жени, мир и безбедност“ — буџетот на ЕУ и понатаму останува родово слеп. Новата ПФР за периодот 2028–2034 нуди можност тоа да се промени. Како што истакна Комисијата, ова е буџет наменет за поотпорна и побезбедна Европа. Тоа се легитимни цели. Но отпорноста и безбедноста мора да бидат инклузивни и да интегрираат родова перспектива. Тие не смеат да создаваат нееднаквост, бидејќи нееднаквоста раѓа несигурност.
Првата порака што сакам да ја пренесам е дека финансирањето на еднаквоста не е опција; тоа е договорна обврска и предуслов за ефективно управување.
Низ Унијата, жените и понатаму се соочуваат со структурни нееднаквости — во платите, во грижата, во пристапот до финансии и до донесување одлуки. Затоа мора да инвестираме во луѓето — вистинската основа на конкурентноста и безбедноста на Европа. Финансирањето што ја зајакнува социјалната инклузија, образованието и инфраструктурата за грижа директно придонесува за стратешката автономија на ЕУ, бидејќи праведно и кохезивно општество е најдобрата одбрана од нестабилност, екстремизам и сиромаштија. Во таа насока, ПФР мора да вклучи родови цели и индикатори кои мерат како буџетските програми ги намалуваат родовите јазови, следени преку Индексот за родова еднаквост на EIGE.
Второ, потребно е институционализирање на родово одговорното буџетирање низ сите програми финансирани од ЕУ.
Досегашните напори не се доволни. Не е потребна голема иновација, бидејќи алатките веќе постојат — тие се втемелени во Родовиот рамковник на PEFA, алатка што самата ЕУ ја промовираше, како и во индикаторот 5.c.1 од ЦОР, на кој ЕУ се обврза. Двете алатки опфаќаат мерки што овозможуваат буџетирањето да се заснова на родова анализа, да биде јавно и да го следи родово релевантното трошење со цел зајакнување на отчетноста. Сепак, истите овие стандарди не се доследно применети во сопствениот буџет на ЕУ. Тоа мора да се коригира.
Во оваа ПФР, разбираме дека акцентот е ставен на поедноставување, со цел корисниците на буџетот полесно да се снаоѓаат. Но поедноставувањето не е доволно. Секоја програма во рамки на новата ПФР треба да бара:
-
Еx-ante проценки на родовото влијание, за анализа на тоа кој има корист од јавното трошење и кој останува изоставен — што претставува добра практика на планирање;
-
Јасно дефинирани цели и индикатори за родова еднаквост, вградени во регулативите и работните програми;
-
Експост проценки на влијанието и родови ревизии, за да се мерат резултатите, а не само намерите.
Вградувањето на овие механизми не создава дополнителна бирократија — туку додава вредност. Тоа обезбедува секое потрошено евро да донесе мерлив напредок кон еднаквост, транспарентност и ефикасност.
Трето, транспарентноста мора да биде вградена во системот уште од самиот почеток. Податоците треба да бидат достапни во јасни и разбирливи формати.
Денес, податоците за родовото влијание на трошоците на ЕУ се расцепкани, неконзистентни и тешко поврзливи со реалните трошоци или резултати. Без сигурни податоци, отчетноста и ефикасноста трпат — а граѓаните ја губат довербата. GBWN спроведе истражувања за извршувањето на родовите буџети во Западен Балкан и Молдавија, каде што постојат закони што не се спроведуваат, а буџетите не се реализираат, туку се пренасочуваат на други ставки без доволна дебата, транспарентност или отчетност. Затоа препорачуваме Комисијата и Парламентот да осигураат дека поедноставувањето во рамки на ПФР нема да ја намали транспарентноста и отчетноста. Сите корисници на средства од ЕУ треба да известуваат за тоа како придонесуваат кон намалување на родовите јазови, преку дигитална платформа достапна и за граѓаните и за истражувачите.
Замислете систем во кој секој може, во реално време, да види како средствата на ЕУ придонесуваат за намалување на родовите јазови во вработувањето, образованието или учеството. Тоа не е само транспарентност — тоа е демократија на дело.
Четврто, лидерството на ЕУ во родовата еднаквост не смее да заврши на нејзините граници.
Во услови кога глобалните буџети за помош се намалуваат, а организациите за женски права се соочуваат со егзистенцијални кратења, инструментите за надворешно финансирање на ЕУ мора да бидат пример. Целите за официјалната развојна помош поврзана со родовата еднаквост треба да се однесуваат не само на бројките, туку и на квалитетот — обезбедувајќи средствата да стигнат до организациите на теренот кои носат вистинска промена.
Во Западен Балкан и другите региони во процес на проширување, каде што најмногу работам, родовото буџетирање се покажа како трансформативно: ја зголемува транспарентноста, се бори против корупцијата и ја гради довербата на граѓаните во институциите. ЕУ треба да ги одржи и прошири овие практики во рамки на финансирањето „Глобална Европа“, вклучително и претпристапното и соседското финансирање, покажувајќи дека без унапредување на еднаквоста, проширувањето и развојот се невозможни.
Го повикуваме ЕУ јасно да се обврзе дека 85% од целокупното надворешно финансирање ќе има цел за родова еднаквост, согласно обврските за родово вклучување; 20% ќе поддржуваат активности насочени кон родова еднаквост; и најмалку 25% од инвестициите каде родовата еднаквост е главна цел (G2) ќе бидат насочени преку организации за женски права. Ова би резултирало со 5% од вкупната билатерална официјална развојна помош што ќе тече преку нив, поддржувајќи ја нивната клучна работа за демократија, еднаквост и ставање крај на насилството.
Дозволете ми да бидам јасна: буџет што инвестира во оружје и ракети за заедничка одбрана, но недоволно инвестира во благосостојбата, не е буџет за безбедност. Вистинската безбедност започнува со човечката безбедност.
Доколку ја занемариме социјалната инфраструктура, системите за грижа и еднаквите можности, ризикуваме да ги продлабочиме нееднаквостите што поттикнуваат поларизација и недоверба. Зголемениот одбранбен буџет планиран во ПФР доаѓа на сметка на социјалните програми и ризикува да ги зацврсти родовите нерамнотежи, да ја маргинализира родово одговорната безбедносна анализа и да доведе до површни, „козметички“ практики на известување.
Затоа ние, во Мрежата за надзор на родовото буџетирање, го повикуваме овој Парламент — и особено Комитетот за буџети — да обезбеди родово одговорното буџетирање да стане обврзувачко барање во сите идни програми на ЕУ. Ве повикуваме да поставувате три едноставни, но моќни прашања за секоја буџетска ставка:
Кој има корист?
Кој губи?
И дали се намалува или се продлабочува родовиот јаз?
Почитувани членови на Комитетот за буџети,
Буџетите се повеќе од финансиски планови — тие се израз на политичка волја и морален избор. Претстојната ПФР може или да ги зацементира постојните нееднаквости или да стане двигател на поправедна, поотпорна и навистина еднаква Европа.
Доколку ЕУ ја интегрира родовата перспектива во буџетот со иста сериозност како што го прави тоа во договорите и стратегиите, не само што ќе ги исполниме нашите обврски — туку и повторно ќе го потврдиме глобалното лидерство на Унијата во еднаквост, демократија и мир.
Да се погрижиме следната ПФР да раскажува приказна не за бројки, туку за луѓе — и да биде доказ дека Европа навистина инвестира во она што е најважно: луѓето.
Ви благодарам.
Погледнете го целосното обраќање овде:
